De boete van meer dan tien miljoen euro die de AEPD aan AENA heeft opgelegd en de stopzetting van de biometrische verwerking roepen belangrijke vragen op voor reizigers in Palma op Mallorca en onderstrepen de noodzaak van een publiek debat over het gebruik van gezichtsherkenningstechnologieën. In wezen gaat het om de vraag hoe een grote luchthavenexploitant biometrische gezichtsherkenning kon implementeren zonder een geldige gegevensbeschermingseffectbeoordeling (DSFA) en welke gevolgen deze beslissing heeft voor de passagiers op de luchthaven van Palma.
De AEPD stelt dat AENA de voorschriften inzake gegevensbescherming heeft geschonden, terwijl AENA bevestigt dat er geen inbreuk op de gegevensbescherming heeft plaatsgevonden en dat de systemen alleen bedoeld waren om het instapproces voor vrijwillige gebruikers te versnellen. Deze situatie is meer dan alleen een bureaucratische handeling; ze raakt aan fundamentele beginselen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van de EU.
Biometrische gegevens worden als bijzonder gevoelig beschouwd en voor de verwerking ervan is doorgaans een gedetailleerde DSFA vereist. Het ontbreken van een dergelijke beoordeling brengt aanzienlijke juridische risico’s met zich mee. De vraag rijst of AENA de juridische hindernissen bewust heeft onderschat of dat de beslissing is gebaseerd op operationele druk om processen te versnellen. Beide scenario’s duiden op organisatorische nalatigheid of op het voorrang geven aan efficiëntie boven gegevensbescherming.
Een essentieel aspect dat vaak ontbreekt in het publieke debat is een gedetailleerde bespreking van de gevolgen van gegevensopslag, gegevenstoegang en de mogelijke effecten van systeemfouten op individuele reizigers. Hoewel vaak de nadruk wordt gelegd op het “gemak” van een snellere doorloop van de controles, wordt zelden besproken hoe lang biometrische gegevens worden opgeslagen, wie er toegang toe heeft, welke derde partijen erbij betrokken zijn en wat de concrete gevolgen van een systeemfout zijn voor een individuele reiziger.
Evenmin wordt de vraag gesteld hoe vrijwillig de deelname eigenlijk is, wanneer reizigers door lange wachttijden impliciet onder druk worden gezet om de technologie te accepteren.
Stel je een alledaagse scène voor op de luchthaven van Palma: een ouder echtpaar staat radeloos voor borden met de tekst “Biometrisch instappen – vrijwillig”, terwijl een jonge zakenman alle rijen voorbij snelt omdat hij van het aanbod gebruikmaakt. Deze scène illustreert hoe technologie kan leiden tot ongelijk verdeelde voordelen, waarbij het voor sommigen tijdwinst oplevert en voor anderen een bron van onzekerheid is.
Om deze problemen aan te pakken, zijn concrete oplossingen nodig: ten eerste moeten de transparantieverplichtingen worden aangescherpt. Exploitanten moeten duidelijk en openbaar aangeven welke gegevens worden verzameld, hoe lang ze worden opgeslagen en wie er toegang toe heeft. Deze informatie moet online en duidelijk zichtbaar in de terminal beschikbaar zijn.
Ten tweede zijn effectieve DSFA’s en onafhankelijke audits essentieel. DSFA mogen niet intern worden uitgevoerd, maar vereisen onafhankelijke controles en regelmatige nacontroles.
Ten derde moet een echte opt-in worden gegarandeerd in plaats van verborgen dwang. Vrijwilligheid mag niet worden ondermijnd door langere wachttijden en er moeten aparte, gelijkwaardige routes zonder biometrische controle worden gegarandeerd.
Ten vierde moeten lokale toezichts- en klachtenprocedures worden versterkt om reizigers in Palma eenvoudige en snelle meldingskanalen te bieden.
Ten vijfde is technische minimalisatie vereist, waarbij alleen de absoluut noodzakelijke biometrische kenmerken worden verwerkt, korte opslagtermijnen worden aangehouden, versleuteling wordt toegepast en duidelijke verwijderingsroutines worden geïmplementeerd.
Reizigers op de luchthaven van Palma moeten goed kijken voordat ze akkoord gaan en vragen hoe lang hun foto wordt bewaard, of derde partijen er toegang toe hebben en welke alternatieven er worden aangeboden. Wie zich ongemakkelijk voelt, moet zijn rechten opeisen, ook al betekent dit dat hij iets langer in de rij moet staan. Samenvattend kan worden gesteld dat de beslissing van de AEPD een wake-upcall is.
Technologie mag niet ten koste gaan van rechten en transparantie. Voor Mallorca betekent dit dat we kunnen profiteren van moderne dienstverlening, maar alleen als deze wettelijk conform en eerlijk is georganiseerd. AENA kan tegen de beslissing in beroep gaan, maar het echte debat moet niet in de rechtbank plaatsvinden, maar bij de gate – zichtbaar, luid en met echte alternatieven voor alle reizigers.
Bron: agentschappen
