Het restaurant Es Cruce in Vilafranca de Bonany, Mallorca, was opnieuw de locatie voor de grootste bijeenkomst van de nieuwste generatie oogstmachines van over het hele eiland Mallorca. Vandaag (27.07.2023) vond deze bijeenkomst voor de 12e keer plaats ter gelegenheid van het einde van het oogstseizoen, talloze boeren, maar ook toeschouwers – enkele honderden mensen in totaal – kwamen om deel te nemen aan dit spektakel van een andere soort.
Na een gezamenlijke “merendola” vertrokken de boeren met hun indrukwekkende machines voor een “optocht” door het centrum van het dorp Vilafranca de Bonany. Dit tot groot genoegen van de bewoners en bezoekers die zichtbaar genoten van de nabijheid van de boeren en hun respect betuigden voor hun werk en toewijding.
Hoe komt dit ritueel precies tot stand?
Om daar achter te komen moet je zeker wat dieper in de geschiedenis duiken, want Vilafranca de Bonany staat op Mallorca algemeen bekend als het “land van meloenen en tradities“.
De nauwe band met de landbouw is te danken aan het Arabische erfgoed, want zij waren de eersten die het gebied ontwikkelden. Veel van de waterputten die vandaag de dag nog over zijn, hebben hun oorsprong in deze periode, net als plaatsnamen als Albadallet, Alcúsiarrom en Pou Viguet.
In de Moorse tijd behoorde Vilafranca tot het district Yiynau-Bitra, dat bestond uit de huidige gemeenten Lloret de Vistalegre, Sant Joan, Sineu en Petra. Na de verovering van het eiland werd het grondgebied van Vilafranca onderdeel van het koninklijke aandeel, dat de koning vervolgens verdeelde onder zijn ridders. De grootste begunstigde was Pere de Portugal. De families Burges, Sant Joan de Sant Marti, Desbach en Sureda waren de eigenaars en het dorp verscheen voor het eerst in 1620, toen er een kleine nederzetting werd gebouwd voor de arbeiders van de baronie van Sant Martí. Aan het einde van de middeleeuwen werd dit gebied verdeeld in twee caballerias, die van Ariany en die van San Martín de Alanzell, nu Vilafranca.
Deze twee gebieden maakten deel uit van Petra, maar door de eeuwen heen scheidden ze zich uiteindelijk. Vilafranca was de eerste in het midden van de 19e eeuw, en aan het begin van de 20e eeuw was er een proces van verkaveling van talrijke landgoederen die toebehoorden aan de familie Sureda Sant Martí, wat leidde tot het verschijnen van kleinere landeigenaren.
Vilafranca de Bonany, 43 km van Palma en 10 km van Manacor, is een gemeente die deel uitmaakt van de Pla de Mallorca Mancomunitat. Het grenst aan de gemeenten Felanitx, Porreres, Sant Joan, Petra en Manacor. In 1633 werd het vermeld in de Historia General del Reino Baleárico (Algemene Geschiedenis van het Koninkrijk van de Balearen) door Joan Dameto onder de plaatsnaam Vilafranca de Sant Martí. De plaatsnaam werd later afgekort tot Vilafranca, wat “villa zonder belastingen” betekent.
In 1916 werd, gezien het grote aantal Spaanse gemeenten met dezelfde naam, de naam “de Bonany” toegevoegd.
Er zijn veertien archeologische vindplaatsen gecatalogiseerd in Vilafranca, waaronder de talayots van “Castellot Vell” en “Son Pou Vell” en de prehistorische overblijfselen van “Sa Moleta”. De herbevolking ging door tijdens de Romeinse en Islamitische overheersing. Tijdens deze periode behoorde het gebied tot de Juz’ van Yiynau-Bitra, die bestond uit de huidige gemeenten Petra, Sant Joan, Sineu, Vilafranca de Bonany en Lloret de Vistalegre. Na de Catalaanse verovering door Jaume I in 1229 en volgens “El Llibre del Repartiment de Mallorca”, viel het district Yiynau-Bitra onder dezelfde vorst, die later de boerderijen van “Lanzell”, “d’Albadellet” en de Rafal Boscana aan Ramón de Castellbisbal schonk.
Je zou kunnen zeggen dat Vilafranca een relatief modern dorp is, want het werd in 1620 gesticht door Pau Sureda de Sant Martí om alle mensen te vestigen die werkten op de landerijen van de baronie, die waren vrijgesteld van koninklijke belasting maar geen grondbezit hadden. In die tijd werden de eerste wegen aangelegd en werd de kerk gebouwd, die later werd uitgebreid toen de bevolking bleef groeien.
Het stadscentrum, vlakbij de gemeenten Petra en Sant Joan, is gebouwd op de hellingen van de Puig de Bonany. Het huis van Son Pere Jaume wordt traditioneel beschouwd als het oudste huis van de stad. In 1813 kreeg Vilafranca gemeentelijke onafhankelijkheid van Petra na een lange juridische strijd. Aan het begin van de 20e eeuw werden veel stukken land die toebehoorden aan de familie Sureda Sant Martí opgedeeld in percelen, waardoor er veel kleine landeigenaren ontstonden.
Zoals reeds vermeld, is Vilafranca een gemeente die behoort tot de Mancomunitat del Pla (van de laagvlakte). Dit is echter enigszins misleidend, want in de regio vinden we golvende velden, kleine valleien, heuvels en kleine heuvels.
Het is een landbouwstad met weinig bos en zeer vruchtbare grond, die voornamelijk wordt gebruikt voor droge landbouw. In de veeteeltsector valt de aanwezigheid van schapen op.
Er is een gediversifieerde commerciële sector in de stad met kleine familiebedrijven die onder andere levensmiddelen, bouwmaterialen, catering, veevoer en vooral landbouwproducten verkopen. Veel van deze producten worden verkocht in de deuropeningen van de huizen aan de weg naar Manacor, waar de lokale bevolking kleurrijke kraampjes met een duidelijk volks karakter heeft opgezet. Hier kun je de beroemde Vilafranca meloenen, pompoenen, abrikozen, knoflook in slierten, hete pepers (prebes de cirereta), tomaten (tomàtigues de ramellet), verschillende soorten worst, donuts, enz. kopen.
Volgens het verhaal begon deze traditie in de jaren 1960 toen een boer thuiskwam met een kar vol meloenen na een ruzie met de koper. De boer laadde de goederen uit bij de ingang van zijn huis onderaan de straat, en met groot succes, want binnen een paar uur verkocht hij de hele lading meloenen aan toeristen en passerende automobilisten, waardoor een nieuw systeem van directe verkoop ontstond dat zich snel over de hele stad verspreidde en vandaag de dag nog steeds in stand wordt gehouden, althans gedeeltelijk.
Onder de aankopen die in de stad kunnen worden gedaan, valt vooral het keramiek en vooral het borduurwerk van grote kwaliteit op. Hoewel Vilafranca in de volksmond bekend staat als de stad van de dakpannen (teuleres), omdat de meeste zich in de buurt van het stadscentrum bevinden, liggen deze dakpannenfabrieken buiten de gemeentegrenzen en behoren ze toe aan de naburige steden Manacor, Petra en Sant Joan. Een van de beroemdste persoonlijkheden die in deze stad geboren is, is de sympathieke liedjesschrijver Tomeu Penya.
